نقش بنادر خشک در توسعه لجستیک ایران

نقش بنادر خشک در توسعه لجستیک ایران

كانتينر در اواسط دههي 1950 ميلادي به عرصهي حمل ونقـل كالا وارد شـد

و تا امروز نيز، نقش عمــــده اي در اقتصاد وتجارت بين المللي را به علت

ویژگی های منحصر به فرد خود، عهده گرفته است. در بیـست سال گذشته،

ميـزان رشــد استفاده از كانتينر، شـدت يافتـه است، به طوري كه ميـزان

حجم ترافيك آن، در بين سال هاي 1990 تا 1998 ، دو برابر شد و به ميزان

175.000.000 تي اي يو )کانتینر 20 فوتی استاندارد( رسيد. اين روند، همچنان

ادامه دارد و با توجه به رشد ابعاد كشتي هاي بزرگ حامل كانتينر كه قابليت

جابه جايي 12000-15000 تي اي يو را دارند، علاوه بر تداوم افــزايش ميزان

حمل ونقل كانتينري در دنيا، لزوم به كارگيري تمهيدات مناسـب به منظور رويارويي با كالاهاي بسياري كه در بنادر جابه جا مي شود و امور مربوط به تخليه، بارگيري، گمرك و همچنين ارسال آن ها به مراكز توليد و جذب كالا را مشخص مي کند. نمونه اي از اين تمهيدات موفق، “بنادر خشك” هستند.

تعريف لجستيك

«لجستيك، آن بخشي از فرايند زنجيرهاي تداركات است كه انتقال و انبار كردن موثر و كاراي كالاها و خدمات و اطلاعات مربوطه را به منظور برآورده كردن نياز مصرف كننده از مبدا به مقصد، برنامهريزي، اجرا و كنترل ميكند.»

با توجه به تعريف فوق و اهداف عمدهي لجستيك كه شامل واكنش سريع، حداقلسازي نوسا نها، حداقل سازي موجودي انبار، ادغام محموله ها، كيفيت، و ارايه پشتيباني براي دورهي عمر محصول است، نقش مهم بنادر خشك در زنجيره تداركات مشخص مي شود.

ضرورت و راه كار

عملكرد كانتينري بندر شهيد رجايي، به عنوان بزرگ ترين بندر كانتينري كشور، در سال 2009 میلادي از مرز دو ميليون و دويست تياييو فراتر رفت و رتبهي اين بندر را به پنجاه و يكمين بندر كانتينري دنيا ارتقا داد. با توجه به روند رشد سالهاي اخير اين بندر و روند تخميني آن از يك سو كه همراه با توسعهي فيزيكي پايانه هاي كانتينري بندر)مرحله اي اول با رقم سه ميليون تي اي يو كه به بهره برداري رسيده است و مرحله ي دوم،با ارقامي همچون 5 تا 6/5 ميليون تي اي يو،در حال اجرا است. ( مي باشد، موجب افزايش عمليات حمل و نقل داخلي كانتينري از سوييديگر مي شود.از آ نجا كه مدت زمان حضور كانتينرها در بندرشهيد رجايي، بالاتر از مقادير استاندارد است )درحدود 25 روز در مقابل 3 تا 5 روز استاندارد( و با توجه به ساختار همچنان سنتي حمل و نقل داخلي كانتينري كشور كه بيش از 90 درصد آن از مسير جادهاي صورت مي گيرد و اغلب نيز به صورت يك سر خالي انجام ميشود )هرچند كه آمار دقيقي در اين زمينه وجود ندارد.(و همچنين، با توجه به مصرف بالاي سوخت كه آلودگيهاي زيست محيطي بيشتر و تراكم ترافيك جادهاي و تصادفات را موجب ميگردد،يكي از را هكارهاي موجود در اين زمينه كه داراي تجربيات موفقيت آميز در بعضي از كشورها است،ايجاد بنادر خشك يا بنادر داخلي لجستيك (Inland Logistics Port)است.

مفهوم و معناي بندر خشك

مهمترين مشكلي كه امروزه بنادر ساحلي به علت رشد سريع استفاده از كانتينر در حمل ونقل دريايي با آن روبه رو هستند، فقدان فضاي كافي به منظور انبارسازي و همچنين، عدم دسترسي مطلوب به مقاصد كالا به علت استفاده از شيوههاي سنتي انتقال كالا است. شيوههاي سنتي انتقال كالا از بنادر، تاكنون به اين شكل بوده اند كه جريان انتقال كالا در بين بنادر و مقاصد مختلف كالا، در تعداد زيادي جاده و چند خط راه آهن منتهي به بنادر وجود داشته است.

از يك سو و رشد قابل توجه كشتيهاي بسيار بزرگ حامل كانتينر از سوي ديگر، باعث افزايش قابل توجه ميزان كالا در بنادر و در نتيجه به وجود آمدن ترافيك در بنادر و مسيرهاي منتهي به بنادر و همچنين، كمبود فضاي مناسب به منظور تخليه، بارگيري و انبارسازي كانتينرها شده است. توسعهي كارخانجات، صنايع جديد و افزايش ميزان عرضه و تقاضاي كالاي مرتبط با حمل ونقل دريايي، موجب نياز به گسترش بندر و مسيرهاي انتقال كالا به بنادر ميشود، كه اين امر خود افزايش ترافيك كالا و كاهش فضا را فراهم ميآورد و در نتيجه لزوم نوسازي بنادر و ساختار دسترسي به پس كرانه احساس ميشود. بر اساس تحقيقات انجام گرفته، يك پايانهي جديد و ايده آل، علاوه بر خصوصيات فيزيكي مناسب، بايد داراي سازماندهي مناسب در ارايهي خدمات مختلف و هماهنگ با خصوصيات فيزيكي آن باشد. خصوصيات فيزيكي يك پايانه جديد ممكن است در وضعيت هاي مختلفي مورد بررسي قرار گيرد كه وابسته به ارزش زمين، نزديكي به بندر يا مراكز اصلي توليد و جذب كالا، موقعيت قرارگيري نسبت به زيرساختهاي ريلي و همچنين، ميزان دسترسي به شبكهي بزرگ راهي است. اين ديدگاه كل نگر و توسعهي استراتژيك پايانههاي تركيبي، دلالت بر مفهوم جديدي با عنوان« بندر خشك » دارند كه نمونهاي از تعريف آن، به شرح زيرا ست: «بندر خشك، يك پايانهي تركيبي در پس كرانه است كه به يك يا چند بندر ساحلي، با استفاده از يك شيوهي حمل و نقلي با ظرفيت بالا )معمولا قطارهاي برنامهاي( متصل است. تجهيزات لازم و كافي براي رويارويي با ترافيك ناشي از چندين شيوه حملونقل، اعم از جاده اي، ريلي و هوايي در آن در نظر گرفته شده اند و مشتريان مي توانند كالاهايشان را با استفاده از شيوههاي مختلف به آن ارسال كنند و يا از آن تحويل گيرند».

تعريف ديگري كه از سوي UNCTAD ارايه شده است، به صورت زير است:

« بنادر خشك در نقاط داخلي كشور نسبت به بنادر ساحلي قرار دارند ولیكن داراي ارتباط مستقيم با بندر و يا بنادر ساحلي هستند و در زمينهي جابهجايي بينالمللي كالاها در ارتباط با مقاصد كالاهاي وارداتي و يا مبادي كالاهاي صادراتي ميباشند. بنادر خشك در كشورهاي داراي ساحل و همچنين محصور در خشكي، به كار گرفته مي شوند ولكين در تمامي آنها شيوه هاي حمل و نقل زميني، موجب دسترسي آ نها به بنادر ساحلي مي شود».

علاوه بر خدمات پايهای كه پايانههاي سنتي كالا در پس كرانه ارايه مي دهند، خدماتي نظير:

انبارسازي كالا، نگهداري از كانتينرهاي خالي، تعميرات كانتينر، امور گمركي و ترخيص و پشتيباني كالا نيز، در بنادر خشك ارايه ميشوند. ميزان دسترسي به بندر خشك و همچنين، كيفيت واسطهاي جادهاي و ريلي، ميزان عملكرد يك پايانه را مشخص مي سازند. در نتيجه، اين امر بسيار مهم است كه حمل ونقل قابل اطمينان و برنامهريزي شده ميان بندر ساحلي و بندر خشك وجود داشته باشد.

اهداف اجراي بنادر خشك

مهمترين اهداف اجراي بنادر خشك را میتوان در موارد زیر خلاصه کرد:

افزايش خدمات بندر در يك منطقه داخلي كشور،
كاهش تقاضاي نياز به استفاده از اراضي حاشيه ي ساحل،
افزايش كارايي حمل ونقل،
بهبود وضعيت زيرساخت هاي مرتبط با حمل ونقل،
بهبود وضعيت مالي و اقتصادي،
افزايش سرمايهگذاري مستقيم كشورهاي خارجي،
تسريع توسعهي اقتصادي و يكپارچه سازي لجستیكي مناطق داخلي كشور،
بهبود فرايند توسعهي پايدار،
كاهش آثار زيست محيطي.

تاثيرات اجراي بنادر خشك

مهمترين مزايایي که از اجراي بنادر خشك حاصل میشوند را میتوان در

عبارات زیر برشمرد:

كاهش كلي هزينههاي حمل ونقل،
ترغيب به استفاده از راه آهن به جاي استفاده از جاده و در نتیجه

كاهش خسارت به محیط زیست،

تقويت وضعيت بنادر در زنجيرههاي حملونقل،
تقويت را هكارهاي تركيبي حملونقل،
افزايش جريانهاي كالا،
كاربري بهينه از ظرفيتهاي موجود،
كاهش نياز به خريد اراضي گرانقيمت در نواحي شهري حاشيهي

بندري،

احتمال كاهش قابل توجه گــرههاي تــرافیكي در مــعابر شهري و

دروازهاي، به علت انتقال شيوهي حمل ونقل جادهاي به ريلي،

كاهش مشكلات محيط زيست در شهرهاي ساحلي،
يكپارچگي محوطههاي بندري با شهرها،
بهبود در جريان ثبت دادهها و جمعآوري آمار و اطلاعات،
افزايش قابليت برنامهريزي و زما نبندي ارسال و حمل كالا،
توسعهي نواحي داخلي كشور و ايجاد فرصتهاي مختلف شغلي، بهويژه در كشورهاي توسعه نيافته،
احتمال افزايش سرعت مراحل گمركي براي كالاهاي حمل شده به وسيلهي احداث بنادر خشك مجهز به خدمات گمركي.

بازارهاي جذب و توليد كالا

ايران، داراي موقعيت مناسبي از نظر دسترسي به بازارهاي مختلف است كه توسعهي بنادر خشك و در پي آن، افزايش مقادير كالاهاي ترانزيتي، تحت ساختار منسجم تر را توجيه مينمايد. جمعيت و وسعت ايران خود به عنوان بازار مناسبي در زمينه خدمات بنادر خشك، بدون توجه به كشورهاي همسايه و منطقه تلقي ميشود. ايران، در مجاورت 8 كشور از مجموع 30

كشور محصور در خشكي قرار دارد )افغانستان، ارمنستان، ازبكستان، آذربايجان، تاجیكستان، تركمنستان، قرقيزستان و قزاقستان ( و رونق بازار اغلب آ نها معطوف به صادرات مواد خام است، كه ميتواند از كريدورهاي ايران انجام گيرد و بنادر خشك، ميتوانند نقش واسطهاي پررنگ در انجام اين فرايند بر عهده داشته باشند. علاوه بر آ نها، روسيه و حتي كشورهاي

شمال اروپا نيز ميتوانند به عنوان بازارهاي بالقوهي توسعهي حمل و نقل و لجستيك كشور به طور عام و بنادر خشك به طور خاص مد نظر قرار گيرند. وضعيت استراتژيك و موقعيت مهم لجستيك ايران، قابل مقايسه با كشورهاي جنوبي خليج فارس )به ويژه امارات متحدهي عربي و عمان) است كه به رغم فقدان بازارهاي گستردهاي همچون ايران، داراي بنادري با عملكرد به مراتب بهتر از ايران هستند.

امروزه، همچنان تردد اكثر كالاها در دنيا به وسيلهي حملونقل دريايي انجام مي گيرد. از سويي ديگر، استفاده از كانتينر نيز، در كل دنيا افزايش قابل توجهايي يافته است. همچنين، با توسعهي بنادر و قابليت پهلوگيري كشتيهاي بزرگ حامل كانتينر، حجم قابل اعتنايي از كالا به بنادر سرازير ميشود. مفهوم بنادر خشك كه با توجه به اهداف انتخاب و مزاياي مختلف آن، راه كار مناسبي در رويارويي با مشكلات ناشي از تراكم ترافيك بنادر و همچنين ارايهي ساير خدمات بندر در خارج از آن به حساب ميآيد، گزينهي قابل قبولي به منظور ارتقاي سطح حملونقل دريايي كشور، در مقايسه با كشورهاي همسايه است و از سويي ديگر، موجب توسعه و سرمايهگذاري در بخش حملونقل ريلي خواهد شد. مزاياي ديگر آن، نظير: تاثيرات زيست محيطي نيز، مفيد فايده خواهد بود. اصولاً ايجاد بنادر خشك، به كاهش فاصلهي موجود در بين شيوههاي حملونقل جادهاي و ريلي منجر ميشود. بنادر خشك، نقش مهمي در توسعهي لجستيك، حملونقل كالا و منطقهي قرارگيري آن ايفا ميكند.

اگرچه ايجاد بندر خشك در پس كرانهي يك يا چندين بندر ساحلي ميتواند مزاياي متعددي را براي فعالين مرتبط در پي داشته باشد، اما نبايد در زمينهي مزاياي آن اغراق شود؛ زيرا عملكرد آن وابسته به زيرساختهاي موجود، ساختارهاي سازماني، مقررات، ملزومات و وضعيت مشتريان و صاحبان كالا است. نكات مهمي كه در مسير اجرايي بنادر خشك در كشور مطرح هستند، شامل: تدوين مقررات جامع، انتخاب نوع مناسب از بنادر خشك، ارايهي خدمات رفاهي و تفريحي، مسايل مهم مرتبط با حمايت مسئولين و نهادهاي دولتي، مشاركت و سرمايهگذاري بخشهاي دولتي و خصوصي، هماهنگي در ميان نهادهاي مختلف در زمينهي سياستگذاري در ابعاد محلي، منطقهاي و ملي، تهيهي بانكهاي آماري هماهنگ به منظور انجام فرايندهاي تصميمگيري و مكانيابي، رفع مشكلات اداري و بوروكراسي، بازنگري مقررات موجود، حذف و بازنگري برخي و تصويب مقررات جديد ميشود. بديهي است كه توجه به موارد ياد شده و اجرا نمودن آ نها موجب تسريع روند ايجاد بنادر خشك و همچنين، حملونقل تركيبي در كشور خواهد شد.

نویسنده : یزد فردا
منبع خبر : خبرگزاری فردا